W dniu dzisiejszym uczestniczyłam w inauguracyjnym posiedzeniu Grupy Roboczej ds. Rejestrów Rozproszonych (DLT) i Blockchain przy Ministerstwie Cyfryzacji. Z uwagi na dużą popularność tematyki spotkanie, jak można było się spodziewać, nie miało charakteru kameralnego, było nas około 100 osób (!). Ale od początku…
Co to jest blockchain?
Blockchain to pewnego rodzaju rozproszona baza danych, składająca się, jak sama nazwa wskazuje, z łańcucha bloków. Bloki te, zawierają historię wszystkich zweryfikowanych i zaakceptowanych (konsensus) przez użytkowników zmian (transakcji). Baza ta tworzona jest za pomocą rozproszonej sieci, która łączy równorzędnych uczestników. Nazwa pochodzi zatem od sposobu, w jakim dane są zorganizowane (doklejanie kolejnych bloków).
Dzięki wykorzystaniu kryptografii transakcje zawierane za pośrednictwem blockchain nie wymagają weryfikacji przez instytucje pośredniczące, nie jest możliwe bowiem ich zafałszowanie. Jest to zatem, jak się powszechnie uważa, niezawodny systemem identyfikacji.
Jak działa blockchain?
Wiemy już, że blockchain jest wydłużającą się z każdą transakcją listą połączonych ze sobą bloków, w których zgrupowana jest określona ilość zmian w formie transakcji. Każdy nowy blok jest dołączany do końca łańcucha i zawiera, między innymi, znacznik czasu, który określa, kiedy został stworzony, a także odnośnik do poprzedniego bloku. Całość zabezpieczona jest przy wykorzystaniu kryptografii. Zmiana danych transakcji zawartej wcześniej w którymkolwiek bloku wymagałaby modyfikacji wszystkich następujących po nim bloków, przez co zmiany w zapisach historycznych są praktycznie niewykonalne ze względu na trudność związaną z przeliczeniem zawartości bloków – czytamy w raporcie Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji pt. Blockchain w Polsce. Możliwości i zastosowania. Całą treść raportu można darmowo pobrać tutaj.
Mechanizm działania technologii najlepiej ilustruje poniższa grafika:
Gdzie można wykorzystać technologię blockchain?
Technologia ta może znaleźć zastosowanie w finansach, energetyce, transporcie i logistyce, opiece zdrowotnej i ubezpieczeniach, rejestrach państwowych, publicznych, sprawozdawczości regulacyjnej, głosowaniach parlamentarnych, referendach, sondażach i ankietach, a także w zakresie praw kreatywnych (autorskich).
Czy istnieją specjalne ramy prawne dla tej technologii?
Na dzień dzisiejszy nie istnieją w Polsce żadne specjalistyczne regulacje dotyczące smart kontraktów, publicznej emisji tokenów (tzw. ICO – Initial Coin Offering) czy umów o świadczenie usługi typu blockchain. Jako, że są to technologie zupełnie nowe, posiadające bardzo różnorodne zastosowania i jednocześnie różnorodne technologicznie, trudno byłoby wskazać konkretne ramy prawne dla każdego z projektów. Nie można także przewidzieć jednoznacznie stwierdzić, że technologie te staną się substytutem dotychczasowych instrumentów prawnych i doprowadzą do wyłączenia z udziału w życiu prawnym dotychczasowych instytucji, organów czy funkcji. Być może unowocześnia one jedynie dotychczas znane instytucje prawne.
Czy Polska ma plany związane z blockchainem i DLT?
W Polsce od kilku lat podejmowane są działania mające na celu wsparcie technologii blockchain. W Ministerstwie Cyfryzacji, w ramach Programu „Od papierowej do cyfrowej Polski” powołano szereg tzw. strumieni, mających wspierać depapieryzację. Wśród nich jest właśnie Strumień zw. z Rejestrami Rozproszonymi, Blockchain i Walutami Cyfrowymi. Głównym celem strumienia jest budowanie świadomości możliwości wykorzystania technologii blockchain poprzez:
- stworzenie warunków dla rozwoju polskich projektów związanych z kryptowalutami,
- zapewnienie państwu możliwości odpowiedniego nadzoru na projektami blockchain,
- umożliwienie wykorzystania technologii blockchain na potrzeby procesów w administracji oraz w biznesie.
Cele te mają zostać osiągnięte poprzez:
- stworzenie przyjaznego środowiska regulacyjnego,
- opracowanie „najlepszych praktyk” dla przedsiębiorców z sektora,
- doradztwo w tematach związanych z kryptowalutami oraz blockchain i DLT w zakresie technologii i bezpieczeństwa,
- przygotowanie standardów i najlepszych praktyk w zakresie projektów blockchainowych,
- zwiększenie świadomości potencjalnych zastosowań technologii poprzez przygotowanie programu edukacyjnego dla administracji,
- uruchomienie akcelatora projektów blockchainowych.
Skoro istnieje strumień to po co to spotkanie?
Zgodnie z intencją Ministerstwa wyrażoną na spotkaniu inauguracyjnym w dniu 9.01.2019 r. celem spotkań Grupy Roboczej ds. Rejestrów Rozproszonych i Blockchain jest przygotowanie założeń polityki państwa w zakresie stosowania technologii rejestrów rozproszonych i blockchain oraz programowania wdrożeń w tym zakresie. Na inauguracyjnym spotkaniu nie dowiedzieliśmy się jednak jakie konkretnie działania są planowane, ani na jakim etapie się znajdujemy (mając na uwadze, że dość zaawansowane już prace zespołu w ramach poprzedniego Strumienia, działającego pn. „Blockchain i Kryptowaluty”) w stosunku do roku 2017.
W spotkaniu udział wzięli przedstawiciele organizacji: Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji (autora raportu pt.: Blockchain w Polsce. Możliwości i zastosowania), Koalicji na Rzecz Polskich Innowacji, polskich i zagranicznych banków oraz Związku Banków Polskich; indywidualnie zaś przedstawiciele firm z branży, doradcy i konsultanci, prawnicy, informatycy, a także przedstawiciele administracji państwowej: Ministerstwa Cyfryzacji, Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii czy UODO.
Na spotkaniu p. Jacek Czarnecki, prawnik i członek zarządu Think Block Tank oraz koordynator projektu w Koalicji na rzecz Polskich Innowacji, przedstawił trendy dla blockchain w Polsce, wśród których wymienił m.in. zdecentralizowane finanse, coraz większe wykorzystanie DLT i blockchain w polityce państwa oraz rozwiązanie problemu tzw. blockchain trilemma.
Podczas dyskusji uczestnicy wyrazili swoje wątpliwości, związane z porzuceniem prac wypracowanych na poprzednich spotkaniach grupy, które w ich ocenie nie są kontynuowane przez Ministerstwo. W mojej ocenie na spotkaniu, w którym brali udział uczestnicy niezaangażowani dotychczas w prace zw. z wdrażaniem i regulowaniem tej technologii, gospodarze spotkania powinni przekazać czy wnioski i konkluzje płynące ze stanowiska Strumienia „Blockchain i Kryptowaluty” w sprawie kierunków ew. prac legislacyjnych oraz działań regulacyjnych instytucji publicznych są dalej aktualnie i jaki jest stan prac.
Postulowano utworzenie dwóch podgrup do prac w ramach Grupy Roboczej, pierwszej ds. projektów krótkoterminowych, złożonej z przedsiębiorców i prawników, mającej na celu utworzenie ram prawnych dla tych technologii, drugiej ds. zderzenia technologii blockchain z regulacjami RODO, które w ocenie prawników, w tym mojej, wstrzymują rozwój ten branży. Dodatkowo zaproponowano powstanie forum, na którym mają być prezentowane nowo-powstałe, bądź będące w fazie rozwoju, projekty.
Polityka UE względem blockchain
Podczas spotkania omawiano także uczestnictwo Polski w Europejskim Partnerstwie Blockchain, powołanym deklaracją 22 państw członkowskich w kwietniu 2018 r. Partnerstwo ma być narzędziem współpracy między państwami członkowskimi UE przy tworzeniu europejskiej infrastruktury usług blockchain (EBSI), która będzie wspierać świadczenie transgranicznych cyfrowych usług publicznych z najwyższymi standardami bezpieczeństwa i prywatności. Obecnie Partnerstwo realizuje programy dotyczące:
- transgranicznej certyfikacji dyplomów i kwalifikacji
- identyfikatora VAT
- akcyzy
- autonomicznej tożsamości
- rejestru plików związanych z audytem.
Jeszcze w lutym 2018 r. Komisja Europejska uruchomiła unijne Obserwatorium i Forum ds. Łańcucha Bloków, którego celem ma być eksponowanie najważniejszych postępów w dziedzinie technologii blockchain, wspieranie europejskich podmiotów oraz zwiększenie współpracy UE z zainteresowanymi stronami działającymi w tym obszarze. Warto zauważyć, że już od 2013 r. projekty związane z technologią łańcucha bloków finansowane są przez Komisję Europejską w ramach unijnych programów badawczych 7PR i „Horyzont 2020”. Do 2020 r. projekty oparte o technologię blockchain otrzymają od Komisji wsparcie finansowe w wysokości do 340 mln euro.
Więcej o unijnym podejściu do DLT i Blockchain możesz znaleźć w raportach w/w obserwatorium:
- “Blockchainowa Innowacja w Europie”
- “Blockchain i GDPR”
- “Blockchain dla rządu i służb publicznych”
W ostatnim czasie także Parlament Europejski zainteresował się tematem przyjmując w październiku 2018 roku rezolucję w sprawie technologii rozproszonego rejestru i łańcuchów bloków, w której wskazał na możliwe zastosowania systemów DLT w wielu dziedzinach gospodarki, edukacji, systemie opieki zdrowotnej czy finansach. Jednocześnie w rezolucji tej Parlament zobowiązał Komisję Europejską m.in. do:
- zbadania przypadków wykorzystania technologii DLT w zarządzaniu systemami opieki zdrowotnej,
- opracowania europejskich ram prawnych w celu rozwiązania problemów mogących powstać w związku z nadużyciami i przestępstwami popełnianymi podczas wymiany przy użyciu technologii DLT w zakresie jurysdykcji,
- zbadania możliwości stworzenia ogólnounijnej i inter-operacyjnej sieci, umożliwiającej wykorzystanie zasobów technologicznych instytucji oświatowych UE w celu przyjęcia tej technologii na potrzeby wymiany danych i informacji oraz uznawania kwalifikacji akademickich i zawodowych,
- wspierania opracowania norm technicznych i przeprowadzenia analizy istniejących ram prawnych w poszczególnych państwach członkowskich w odniesieniu do możliwości egzekwowania inteligentnych umów tzw. smart contracts,
- przeznaczenia środków finansowych na monitorowanie rozwiązań technologicznych, ocenianie zagrożeń technologicznych i wspieranie odporności na cyberataki lub awarie systemów oraz promowanie projektów dotyczących ochrony danych, które zapewniają zrównoważony charakter platform technologii DLT w ramach agendy Unijnego Obserwatorium ds. Łańcucha Bloków.
Porozumienie Ministerstwa Cyfryzacji i GPW
Grupa Robocza jest kolejnym podmiotem, który miałby wspomóc Ministerstwo w upowszechnieniu zastosowania rejestrów rozproszonych w polskiej gospodarce i administracji publicznej. W dniu 12 grudnia 2018 r. Ministerstwo Cyfryzacji i Giełda Papierów Wartościowych podpisały porozumienie na rzecz wykorzystania technologii blockchain na rynku kapitałowym. Współpraca z GPW wesprze działania Ministra Cyfryzacji w zakresie wdrażanie projektów cyfryzacji państwa wykorzystujących technologię blockchain.
Jak informuje GPW wśród najważniejszych priorytetów Ministra Cyfryzacji i GPW jest opracowanie standardów bezpieczeństwa w obrocie gospodarczym i w administracji publicznej, stworzenie środowiska testowego (sandbox), służącego ewaluacji nowych rozwiązań dla administracji publicznej i gospodarki, a także opracowanie wymagań dla rozwiązań, obejmujących tokenizację dokumentów, papierów wartościowych i praw, wspierających bezpieczeństwo i skuteczność obrotu gospodarczego oraz procesów w administracji.