Blockchain w zespole ds. energetyki przy Ministerstwie Cyfryzacji

Na dzisiejszym spotkaniu zespołu ds. energetyki, pracującym przy Grupie Roboczej ds. rejestrów rozproszonych i blockchain, frekwencja niestety nie dopisała. Spotkaliśmy się w ciekawym gronie: energetyk, informatyk i prawnik. Ze strony Ministerstwa spotkanie prowadził Piotr Rutkowski – Doradca ds. polityki DLT/Blockchain Biura Analiz i Projektów Strategicznych.

Na spotkaniu omawialiśmy możliwe zastosowania blockchaina w energetyce, m.in. w:

  • smart contracts
  • wymiana danych p2p
  • elektromobilność
  • handel energią.

Ustaliliśmy, że prace zespołu mogą objąć następującą tematykę:

  • handel pozwoleniami na emisję co2
  • platforma płatności za ładowanie samochodów elektrycznych z wykorzystaniem PLN ewentualnie tokena, który zostałby przeliczony na 1 kWh
  • nowe inteligentne liczniki – włączenie do liczników blockchain

A jakie projekty oparte o blockchain rozwija się w innych krajach?

Działania w kierunku uruchomienia zdecentralizowanego handlu energią podjął m.in. europejski koncern energetyczny Vattenfall, który uruchomił w ubiegłym roku w Holandii projekt zmierzający do wypracowania narzędzi umożliwiających małym producentom energii dzielenie się nią z innymi uczestnikami rynku.

Nad zastosowaniem technologii blockchain w rozliczeniach za ładowanie samochodów elektrycznych pracuje niemiecki koncern innogy. Projekt realizowany we współpracy ze startupem Slock.it zakłada, że każdy samochód będzie mieć wbudowane oprogramowanie umożliwiające zdalne rozliczanie się za sesje ładowania, z wykorzystaniem kryptowalut.

W USA nad systemem rozliczania sprzedaży i kupna energii w ramach blockchain pracuje m.in. Tesla. Inna amerykańska firma LO3 Energy pracuje nad zdecentralizowanym systemem, w którym rozliczenia za energię będą prowadzone również w kryptowalucie. Ta sama firma wdraża w nowojorskiej dzielnicy Brooklyn pilotaż mający pokazać możliwości sąsiedzkiej sprzedaży energii z wykorzystaniem technologii blockchain.

źródło: cire.pl

Na spotkaniu nie było przedstawicieli z sektora energetycznego, co spowodowało, że trudno było nam ustalić jakie jest obecnie zapotrzebowanie rynku na rozwiązania oparte o blockchain w energetyce. Dlatego też ze swojej strony zapraszam do udziału w kwietniowym wydarzeniu (o dokładnej dacie poinformuję na blogu) przedstawicieli:

  • spółek energetycznych (działy handlu, obrotu, oraz IT)
  • klastrów energii
  • inwestorów
  • start-upów
  • firm informatycznych
  • i administracji państwowej z innych ministerstw.

Stanowisko ESMA – w jakim kierunku zmierzają unijne regulacje kryptoaktywów?

9 stycznia 2019 r. Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych opublikował stanowisko, tzw. Advice on Initial Coin Offerings and Crypto-Assets, które wyznacza kierunki potencjalnej regulacji rynku kryptotechnologi (ICO, kryptowaluty) w Unii Europejskiej. 

O czym generalnie jest stanowisko ESMA?

ESMA widzi wiele potencjalnych korzyści w DLT, jednak brak regulacji rynku implikuje jej zdaniem wiele ryzyk dla inwestorów, takich jak możliwość oszustw, cyberataków, prania pieniędzy i dokonywania manipulacji na rynku. W związku z tym najbardziej istotne i potrzebne jest ustalenie prawnego statusu aktywów opartych o kryptotechnologię (na dzień dzisiejszy nie istnieje legalna definicja kryptoaktywów). Niestety, nie jest możliwe stworzenie jednego zapisu, dla wszystkich kryptoaktywów, gdyż aktywa te mają różne cechy i zazwyczaj hybrydową budowę, co uniemożliwia stworzenie ogólnej regulacji.

Rodzaje krypto-aktywów

W celu identyfikacji możliwych rodzajów aktywów latem 2018 r. ESMA przeprowadził przy udziale finansowych organów nadzorczych państw członkowskich badanie, które pozwoliło wyodrębnić pewne cechy poszczególnych kryptoaktywów: aktywa typu inwestycyjnego, użytecznego, płatniczego i hybrydy w/w krypto-aktywów. ESMA podzielił kryptoaktywa na dwie grupy:

  • instrumenty finansowe – do których stosuje się m.in. przepisy dyrektywy MIFID II
  • aktywa, które nie kwalifikują się jako instrumenty finansowe, ale w zasadzie faktycznie nimi są,

przy czym czysto płatnicze kryptoaktywa nie zostały uznane za instrumenty finansowe w ogóle, zaś kryptoaktywa z prawami do zysku mogą jego zdaniem kwalifikować się albo jako zbywalne papiery wartościowe albo inne rodzaje instrumentów finansowych według MiFID.

Jakie regulacje zdaniem ESMA powinny mieć zastosowanie do kryptoaktywów o cechach instumentów finansowych?

Do tego typu aktywów (należących do grupy 1 lub 2 powyżej) zastosowanie miałyby:

  • Dyrektywa 2003/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prospektu emisyjnego publikowanego w związku z publiczną ofertą lub dopuszczeniem do obrotu papierów wartościowych i zmieniająca dyrektywę 2001/34/WE
  • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/50/UE zmieniająca dyrektywę 2004/109/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie harmonizacji wymogów dotyczących przejrzystości informacji o emitentach, których papiery wartościowe dopuszczane są do obrotu na rynku regulowanym, dyrektywę 2003/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prospektu emisyjnego publikowanego w związku z publiczną ofertą lub dopuszczeniem do obrotu papierów wartościowych oraz dyrektywę Komisji 2007/14/WE ustanawiającą szczegółowe zasady wdrożenia niektórych przepisów dyrektywy 2004/109/WE
  • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniająca dyrektywę 2002/92/WE i dyrektywę 2011/61/UE (MiFID II)
  • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (CRR/CRD IV)
  • Dyrektywa  Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2014/57/UE z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie sankcji karnych za nadużycia na rynku (MAR)
  • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 236/2012 z dnia 14 marca 2012 r. w sprawie krótkiej sprzedaży i wybranych aspektów dotyczących swapów ryzyka kredytowego
  • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 909/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie usprawnienia rozrachunku papierów wartościowych w Unii Europejskiej i w sprawie centralnych depozytów papierów wartościowych, zmieniające dyrektywy 98/26/WE i 2014/65/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 236/2012
  • Dyrektywa 98/26/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 maja 1998 r. w sprawie zamknięcia rozliczeń w systemach płatności i rozrachunku papierów wartościowych
  • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2018/843 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz zmieniająca dyrektywy 2009/138/WE i 2013/36/UE (AML).

Co wynikałoby z konieczności zastosowania niektórych z tych regulacji?

Dyrektywa w sprawie prospektu emisyjnego

Dyrektywa w sprawie prospektu emisyjnego wymaga publikacji prospektu emisyjnego przed ofertą publiczną papierów wartościowych lub dopuszczeniem do obrotu takich papierów wartościowych na rynku regulowanym, działającym w państwie członkowskim, chyba że mają zastosowanie pewne wyłączenia lub zwolnienia. W szczególności w dyrektywie określono, jakie niezbędne informacje powinien zawierać prospekt emisyjny oraz w jakiej formie powinien być przedstawiony.

Dyrektywa w sprawie przejrzystości

Dyrektywa w sprawie przejrzystości ma na celu zapewnienie ujawniania dokładnych, wyczerpujących i aktualnych informacji na temat emitentów, których papiery wartościowe są dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym, znajdującym się lub działającym w państwie członkowskim. W szczególności wymaga ujawnienia okresowych i bieżących informacji o tych emitentach, np. rocznych sprawozdań finansowych, raportów półrocznych, śródrocznych sprawozdań zarządu, informacji o przejęciu lub sprzedaży znacznych pakietów akcji oraz wszelkich zmian w prawach posiadaczy papierów wartościowych.

MiFID II

Ramy dyrektywy w sprawie rynku instrumentów finansowych obejmują dyrektywę (MiFID II) i rozporządzenie (MiFIR) oraz mające do nich zastosowanie akty wykonawcze. W przypadku, gdy dane kryptoaktywa można uznać za instrumenty finansowe to działania na nich stanowić będą usługi inwestycyjne (np. zawieranie transakcji na własny rachunek, wykonywanie zleceń na rachunek klientów, zarządzanie portfelem, animacja rynku, prowadzenie MTF lub OTF lub świadczenie usług doradztwa inwestycyjnego). Podmiot prowadzący taką działalność inwestycyjną będzie musiał spełnić wymogi wynikające z MIFID II i być „firmą inwestycyjną” w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 1 dyrektywy. Powyższe oznacza możliwość zastosowania MiFID II i pozostałych regulacji do platform handlujących kryptoaktywami. Wymogi te wymienione są w m.in. art. 16 ust. 2 -10 MiFID, z którego wynika, że firmy inwestycyjne powinny dysponować odpowiednimi politykami, procedurami , systemami i zasobami w celu zapewnienia zgodności ich działań z obowiązkami wynikającymi z MiFID, w tym w zakresie zapobiegania konfliktom interesów, zatwierdzania i dystrybucji instrumentów finansowych, zapewnieniu ciągłości i regularności świadczenia usług inwestycyjnych i prowadzenia działalności inwestycyjnej, bezpieczeństwa danych, prowadzenia dokumentacji, kontroli wewnętrznej i zarządzania ryzykiem.

CRR

Firmy inwestycyjne muszą spełniać minimalne wymogi kapitałowe określone w art. 15 dyrektywy MiFID i dyrektywie 2013/36/ UE oraz rozporządzeniu (UE) nr 575/2013 (CRR). Różnią się one w zależności od rodzaju usług. Przykładowo firmy inwestycyjne prowadzące platformę obrotu MTF lub OTF lub prowadzące działalność na własny rachunek muszą dysponować kapitałem początkowym w wysokości 730 000 euro.

MAR

Rozporządzenie w sprawie nadużyć na rynku zakazuje wykorzystywania informacji poufnych, bezprawnego ujawniania informacji poufnych i manipulacji na rynku (nadużyć na rynku) w odniesieniu do następujących instrumentów: a) instrumentów finansowych dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym lub w przypadku których złożono wniosek o dopuszczenie do obrotu na rynku regulowanym; b) instrumentów finansowych będących przedmiotem obrotu na MTF, dopuszczonych do obrotu na MTF lub, w przypadku których złożono wniosek o dopuszczenie do obrotu na MTF; (c) instrumentów finansowych będących przedmiotem obrotu na OTF oraz d) instrumentów finansowych nieobjętych lit. a), b) lub c), których cena lub wartość zależy od ceny lub wartości instrumentu finansowego, o której mowa w tych punktach, lub ma na nie wpływ.

Zgodnie z tą regulacją platformy obrotu kryptoaktywami powinny posiadać stosowne systemy i procedury, mające na celu zapobieganie nadużyciom na rynku, ich wykrywanie i zgłaszanie. Emitenci zobligowani byliby do ujawnienia informacji wewnętrznej tak szybko, jak to możliwe oraz utrzymywać aktualną listę osób mających dostęp do informacji poufnych. Kierownicy emitentów zobowiązani byliby do powiadamiania właściwego organu o każdej transakcji przeprowadzonej na własny rachunek. Osoby, które opracowują lub rozpowszechniają zalecenia dotyczące inwestycji, powinny również zapewnić obiektywne przedstawienie takich informacji.

AML

Implementacja postanowień IV już dyrektywy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu do polskiego porządku prawnego w lipcu 2018 r. miała m.in. na celu objęcie podmiotów zajmujących się świadczeniem usług wymiany walut pomiędzy walutami wirtualnymi a walutami fiducjar­nymi, a także dostawców kont walut wirtualnych regulacjami dyrektywy (UE) 2015/849 (dyrektywy AML IV). Na mocy tej regulacji podmioty te stały się podmiotami zobowiązanymi, w rozumieniu ustawy i dyrektywy.

Kolejna dyrektywa AML V, która musi zostać wdrożona do prawa krajowego do 10 stycznia 2020 r. ma na celu włączenie do grupy “podmiotów zobowiązanych” tych instytucji, które dają możliwość wymiany pomiędzy różnymi rodzajami kryptowalut oraz dostawców usług finansowych dla ICO.

Kryptoaktywa niebędące instrumentami finansowymi

W ocenie ESMA te kryptoaktywa, których nie można zakwalifikować jako instrumentów finansowych (lub gdy nie wchodzą w zakres innych przepisów UE mających zastosowanie do instrumentów niefinansowych, takich jak dyrektywa w sprawie pieniądza elektronicznego) stanowią dla konsumentów największe ryzyko.

W przypadku takich „niefinansowych” kryptoaktywów ESMA prognozuje dwa możliwe scenariusze działania unijnych organów:

  • nie robić nic i wzorować się na reakcji państw, które już wdrożyły swoje własne rozwiązania prawne, regulujące rynek kryptoaktywów – ergo czyli poczekać na przygotowanie odpowiednich regulacji przez poszczególne państwa członkowskie (np. Malta),
  • lub wypracować dla tych aktywów jednolite, wspólne, unijne rozwiązania.

Jako, że w opinii tej europejski nadzorca wyraził zaniepokojenie faktem, że niektóre państwa członkowskie zaczęły rozważać wprowadzenie odrębnych przepisów na poziomie krajowym w odniesieniu do całości lub części tych krypto-aktywów, które nie kwalifikują się jako instrumenty finansowe, należy sądzić, że stojąc na straży ochrony inwestorów i integralności rynku kapitałowego ESMA zaleci tę drugą drogę.

Do podobnych wniosków doszedł także inny organ, EBA, który wezwał Komisję Europejską do przeprowadzenia oceny konieczności wdrożenia niezbędnych przepisów, które będą sprzyjały wykorzystaniu technologii DLT w sektorze finansowym, o czym pisałam w poprzednim wpisie.

Także w Polsce trwają prace nad różnymi regulacjami w obszarze technologii DLT i Blockchain. W ostatnim spotkaniu Grupy Roboczej ds. Blockchain i DLT przy Ministerstwie Cyfryzacji, której jestem członkiem, wzięli udział przedstawiciele Związku Banków Polskich, Związku Polskiego Leasingu, Koalicji na rzecz polskich innowacji, Izby Gospodarczej Blockchain i Nowych Technologii, Polskiej Izby Ubezpieczeń, banków (np. ING Banku Śląskiego), spółek i start upów, a także adwokaci i radcowie prawni. Projekt ten wzbudził nadzieję szczególnie w środowisku zajmującym się obrotem walutami wirtualnymi, jednakże na ten moment plan prac poszczególnych zespołów grupy nie obejmuje tej kwestii, a szkoda… Brak regulacji daje się szczególnie we znaki polskim giełdom kryptowalut. Właśnie dziś na listę ostrzeżeń publicznych KNF wpisana została polska giełda CoinRoom, prowadzona przez Coinroom Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie. Coinroom obsługuje platformę służącą do wymiany kryptowalut.

Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa określonego w art. 150 ust. 1 ustawy o usługach płatniczych zostało skierowane 15 stycznia 2019 r. zostało skierowane przez Urząd KNF do Prokuratury Okręgowej w Warszawie. Podejrzenie dotyczy nieuprawnionej działalności (bez wymaganego zezwolenia) w zakresie świadczenia usług płatniczych lub w zakresie wydawania pieniądza elektronicznego.

Tylko w ciągu tego tygodnia na „czarną listę nadzoru” trafiły jeszcze dwa inne tego typu podmioty – BitMarket24 oraz BM24, a w zeszłym roku na cenzurowanym znalazły się także Abucoins, czy nawet BitBay, a więc największa polska giełda kryptowalut – donosi portal bankier.pl.

Stanowisko ESMA do pobrania tutaj.

Nowy raport EBA w sprawie kryptowalut

9 stycznia 2019 r. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EBA) wydał raport nt. kryptoaktywów, w tym w szczególności kryptowalut.

Za kryptoaktywa uznał:

  • oparte o kryptografię, technologię rejestrów rozproszonych lub też inną podobną technologię,
  • nie gwarantowane i nie wydawane przez banki centralne (a zatem nie pieniądze),
  • używane na potrzeby wymiany, inwestycji (np. ICO) lub dostępu do określonych dóbr lub usług (utility tokens).

W raporcie omówiono stosowanie przepisów unijnych dyrektyw do kryptoaktywów, w tym: AMLD (pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu), CRD/CRR (Rozporządzenie (CRR) oraz Dyrektywa (CRD IV) ws. wymogów kapitałowych), EMD2 (dyrektywa o pieniądzu elektronicznym) and PSD2 (dyrektywa w sprawie usług płatniczych).

EMD2 – Czy kryptowaluty są pieniądzem elektronicznym?

W opinii EBA, aby kryptoaktywa podpadały pod zapisy dyrektywy EMD2 aktywa te musiałyby spełniać definicję pieniądza elektronicznego, o którym mowa w art. 2 pkt 2 dyrektywy:

„pieniądz elektroniczny” oznacza wartość pieniężną przecho­wywaną elektronicznie, w tym magnetycznie, stanowiącą prawo do roszczenia wobec emitenta, która jest emitowana w zamian za środki pieniężne w celu dokonywania trans­akcji płatniczych określonych w art. 4 pkt 5 dyrektywy 2007/64/WE (aut. PSD2) i akceptowana przez osoby fizyczne lub prawne inne niż emitent pieniądza elektronicznego.

W raporcie zaprezentowano 2 przykłady, w których zdaniem EBA można by uznać, że dane kryptoaktywo spełnia w/w definicję, a zatem muszą wydająca je instytucja musi spełnić pozostałe wymogi dotyczące prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego, o których mowa w tytule II dyrektywy EMD2.

Company A wishes to create a Blockchain-based payment network. The network is open meaning that both merchants and consumers can participate. Company A explains that it intends to issue a token which is intended to be the means of payment in the network. The token is issued on the receipt of fiat currency and is pegged to the given currency (e.g. EUR 1 to 1 token). The token can be redeemed at any time. The actual payment on this network is the underlying claim against Company A or the right to get the claim redeemed.

In the assessment of the competent authority the token:

  • is electronically stored (using magnetic chips or single electronic servers, or on DLT);
  • has monetary value;
  • represents a claim on the issuer;
  • is issued on receipt of funds;
  • is issued for the purpose of making payment transactions;
  • is accepted by persons other than the issuer.

Therefore, in the assessment of the competent authority, Company A’s proposed token satisfies the definition of ‘electronic money’ under the EMD2. Consequently the issuance of Company A’s proposed token would require, in the assessment of the competent authority, an authorisation of Company A as an electronic money institution (unless a relevant exemption is available).

Company B looks to create an e-money platform based on DLT that uses ‘smart contracts’ to transfer donations to a charity. Upon receipt of the fiat donations in a segregated bank account at a financial institution, the firm creates a token representing exactly the received amount. This token is thendeposited in the donor’s wallet, ready to be pledged to a specific charity or redeemed at par value. Instead of an instant transfer from the donor to the charity, the tokens are only released to the charity(via the use of ‘smart contracts’) once pre-agreed conditions are met by the charity and validated by an independent third party. The charity would then receive tokens that could be redeemed at the issuer (in this case Company B), at par value upon request, effectively resulting in a fiat fund wire transfer to the charity via traditional payment rails. This network would be accessible only by verified users. The tokens are not openly tradable on secondary markets. This token satisfies the criteria of e-money as set out in the EMD2.

A zatem zdaniem EBA, po spełnieniu w/w kryteriów, kryptoaktywa mogą zostać uznane za pieniądz elektroniczny (np. Bitcoin, Ethereum), wobec czego zastosowanie do nich znajdą postanowienia dyrektywy EMD2.

PSD2 – Czy kryptoaktywa są pieniądzem?

Zgodnie z dyrektywą PSD2 za środki pieniężne uznaje się  banknoty i monety, zapisy księgowe lub pieniądz elektroniczny zgodnie z definicją z dyrektywy EMD2 (o której powyżej). Kryptoaktywa nie spełniają tej definicji. Jednakże, jeśli dany podmiot, używając technologii DLT, świadczyć będzie usługę płatniczą, o której mowa w Załączniku nr I do dyrektywy, tj:

  1. Usługi umożliwiające złożenie gotówki na rachunku płatniczym oraz wszelkie działania niezbędne do prowadzenia rachunku płatniczego.
  2. Usługi umożliwiające wypłatę gotówki z rachunku płatniczego oraz wszelkie działania niezbędne do prowadzenia rachunku płatniczego.
  3. Realizacja transakcji płatniczych, w tym transfery środków pieniężnych na rachunek płatniczy u dostawcy usług płatniczych użytkownika lub u innego dostawcy usług płatniczych: realizacja poleceń zapłaty, w tym jednorazowych poleceń zapłaty;
    realizacja transakcji płatniczych przy użyciu karty płatniczej lub podobnego urządzenia; realizacja poleceń przelewu, w tym zleceń stałych.
  4. Realizacja transakcji płatniczych, jeżeli środki pieniężne mają pokrycie w linii kredytowej przyznanej użytkownikowi usług płatniczych, o których mowa w pkt 3 powyżej.
  5. Wydawanie instrumentów płatniczych lub usługi acquiringu transakcji płatniczych.
  6. Usługi przekazu pieniężnego.
  7. Usługi inicjowania płatności.
  8. Usługi dostępu do informacji o rachunku.

przy użyciu kryptoaktywa, które jest pieniądzem elektronicznym, to taka działalność wymagać będzie spełnienia postanowień dyrektywy PSD2 o rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2018/389 z dnia 27 listopada 2017 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 w odniesieniu do regulacyjnych standardów technicznych dotyczących silnego uwierzytelniania klienta i wspólnych i bezpiecznych otwartych standardów komunikacji, a w Polsce także wymogów stawianych przez ustawę o uslugach płatniczych.

Kryptowaluty, a AML

W lipcu 2018 roku w polskiej ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu pojawiła się definicja waluty wirtualnej, co oznacza włączenie kryptowalut do systemu AML.

Nałożyło to nowe obowiązki związane z wdrażaniem rozwiązań bezpieczeństwa służących do wykrywania mechanizmów prania brudnych pieniędzy oraz obowiązek raportowania do regulatora w podmiotach takich jak giełdy kryptowalut. Być może dlatego większość z giełd “przeprowadziła” się za granice kraju?

Brak regulacji na poziomie UE

Powyższe prowadzi do wniosku, że jeśli kryptoaktywo nie zostanie uznane za pieniądz elektroniczny, lub za instrument finansowy (o czym w następnym wpisie), to na poziomie UE nie istnieje jeszcze prawo stanowiące o wymogach stosowanych dla tego rodzaju usług o charakterze finansowym. Budzi to niepokój ze strony unijnych organów nadzoru chociażby z uwagi na brak wiedzy na temat pełnego spektrum ryzyk, wynikających z działalności w nieuregulowanym środowisku kryptoaktywów, szczególnie do konsumentów.

W związku z powyższym EBA zwróciła się Komisji Europejskiej o kompleksowe działania i analizę potrzeb regulacji tego sektora…

W następnym wpisie znajdziesz informacje o tym, czy kryptowaluty mogą zostać uznane za instrument finansowy w rozumieniu dyrektywy MIFID II. 

Przeanalizuję tam treść poradnika ESMA (Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych), w którym urząd wskazał kierunki potencjalnej regulacji rynku kryptotechnologi (ICO, kryptowaluty) w Unii Europejskiej.

Przyszłość blockchain’a w Polsce – spotkanie Grupy Roboczej w Ministerstwie Cyfryzacji

W dniu dzisiejszym uczestniczyłam w inauguracyjnym posiedzeniu Grupy Roboczej ds. Rejestrów Rozproszonych (DLT) i Blockchain przy Ministerstwie Cyfryzacji. Z uwagi na dużą popularność tematyki spotkanie, jak można było się spodziewać, nie miało charakteru kameralnego, było nas około 100 osób (!). Ale od początku…

Co to jest blockchain?

Blockchain to pewnego rodzaju rozproszona baza danych, składająca się, jak sama nazwa wskazuje, z łańcucha bloków. Bloki te, zawierają historię wszystkich zweryfikowanych i zaakceptowanych (konsensus) przez użytkowników zmian (transakcji). Baza ta tworzona jest za pomocą rozproszonej sieci, która łączy równorzędnych uczestników. Nazwa pochodzi zatem od sposobu, w jakim dane są zorganizowane (doklejanie kolejnych bloków).

Dzięki wykorzystaniu kryptografii transakcje zawierane za pośrednictwem blockchain nie wymagają weryfikacji przez instytucje pośredniczące, nie jest możliwe bowiem ich zafałszowanie. Jest to zatem, jak się powszechnie uważa, niezawodny systemem identyfikacji.

Jak działa blockchain?

Wiemy już, że blockchain jest wydłużającą się z każdą transakcją listą połączonych ze sobą bloków, w których zgrupowana jest określona ilość zmian w formie transakcji. Każdy nowy blok jest dołączany do końca łańcucha i zawiera, między innymi, znacznik czasu, który określa, kiedy został stworzony, a także odnośnik do poprzedniego bloku. Całość zabezpieczona jest przy wykorzystaniu kryptografii. Zmiana danych transakcji zawartej wcześniej w którymkolwiek bloku wymagałaby modyfikacji wszystkich następujących po nim bloków, przez co zmiany w zapisach historycznych są praktycznie niewykonalne ze względu na trudność związaną z przeliczeniem zawartości bloków – czytamy w raporcie Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji pt. Blockchain w Polsce. Możliwości i zastosowania. Całą treść raportu można darmowo pobrać tutaj.

Mechanizm działania technologii najlepiej ilustruje poniższa grafika:

źródło: https://www.forbes.pl/technologie/czy-blockchain-jest-godzien-naszego-zaufania/wj0m1kj

Gdzie można wykorzystać technologię blockchain?

Technologia ta może znaleźć zastosowanie w finansach, energetyce, transporcie i logistyce, opiece zdrowotnej i ubezpieczeniach, rejestrach państwowych, publicznych, sprawozdawczości regulacyjnej, głosowaniach parlamentarnych, referendach, sondażach i ankietach, a także w zakresie praw kreatywnych (autorskich).

Czy istnieją specjalne ramy prawne dla tej technologii?

Na dzień dzisiejszy nie istnieją w Polsce żadne specjalistyczne regulacje dotyczące smart kontraktów, publicznej emisji tokenów (tzw. ICO – Initial Coin Offering) czy umów o świadczenie usługi typu blockchain. Jako, że są to technologie zupełnie nowe, posiadające bardzo różnorodne zastosowania i jednocześnie różnorodne technologicznie, trudno byłoby wskazać konkretne ramy prawne dla każdego z projektów. Nie można także przewidzieć jednoznacznie stwierdzić, że technologie te staną się substytutem dotychczasowych instrumentów prawnych i doprowadzą do wyłączenia z udziału w życiu prawnym dotychczasowych instytucji, organów czy funkcji. Być może unowocześnia one jedynie dotychczas znane instytucje prawne.

Czy Polska ma plany związane z blockchainem i DLT?

W Polsce od kilku lat podejmowane są działania mające na celu wsparcie technologii blockchain. W Ministerstwie Cyfryzacji, w ramach Programu „Od papierowej do cyfrowej Polski” powołano szereg tzw. strumieni, mających wspierać depapieryzację. Wśród nich jest właśnie Strumień zw. z Rejestrami Rozproszonymi, Blockchain i Walutami Cyfrowymi. Głównym celem strumienia jest budowanie świadomości możliwości wykorzystania technologii blockchain poprzez:

  • stworzenie warunków dla rozwoju polskich projektów związanych z kryptowalutami,
  • zapewnienie państwu możliwości odpowiedniego nadzoru na projektami blockchain, 
  • umożliwienie wykorzystania technologii blockchain na potrzeby procesów w administracji oraz w biznesie.

Cele te mają zostać osiągnięte poprzez:

  • stworzenie przyjaznego środowiska regulacyjnego,
  • opracowanie „najlepszych praktyk” dla przedsiębiorców z sektora,
  • doradztwo w tematach związanych z kryptowalutami oraz blockchain i DLT w zakresie technologii i bezpieczeństwa,
  • przygotowanie standardów i najlepszych praktyk w zakresie projektów blockchainowych,
  • zwiększenie świadomości potencjalnych zastosowań technologii poprzez przygotowanie programu edukacyjnego dla administracji,
  • uruchomienie akcelatora projektów blockchainowych.

Skoro istnieje strumień to po co to spotkanie?

Zgodnie z intencją Ministerstwa wyrażoną na spotkaniu inauguracyjnym w dniu 9.01.2019 r. celem spotkań Grupy Roboczej ds. Rejestrów Rozproszonych i Blockchain jest przygotowanie założeń polityki państwa w zakresie stosowania technologii rejestrów rozproszonych i blockchain oraz programowania wdrożeń w tym zakresie. Na inauguracyjnym spotkaniu nie dowiedzieliśmy się jednak jakie konkretnie działania są planowane, ani na jakim etapie się znajdujemy (mając na uwadze, że dość zaawansowane już prace zespołu w ramach poprzedniego Strumienia, działającego pn. „Blockchain i Kryptowaluty”) w stosunku do roku 2017.

W spotkaniu udział wzięli przedstawiciele organizacji: Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji (autora raportu pt.: Blockchain w Polsce. Możliwości i zastosowania), Koalicji na Rzecz Polskich Innowacji, polskich i zagranicznych banków oraz Związku Banków Polskich; indywidualnie zaś przedstawiciele firm z branży, doradcy i konsultanci, prawnicy, informatycy, a także przedstawiciele administracji państwowej: Ministerstwa Cyfryzacji, Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii czy UODO.

Na spotkaniu p. Jacek Czarnecki, prawnik i członek zarządu Think Block Tank oraz koordynator projektu w Koalicji na rzecz Polskich Innowacji, przedstawił trendy dla blockchain w Polsce, wśród których wymienił m.in. zdecentralizowane finanse, coraz większe wykorzystanie DLT i blockchain w polityce państwa oraz rozwiązanie problemu tzw. blockchain trilemma.

Podczas dyskusji uczestnicy wyrazili swoje wątpliwości, związane z porzuceniem prac wypracowanych na poprzednich spotkaniach grupy, które w ich ocenie nie są kontynuowane przez Ministerstwo. W mojej ocenie na spotkaniu, w którym brali udział uczestnicy niezaangażowani dotychczas w prace zw. z wdrażaniem i regulowaniem tej technologii, gospodarze spotkania powinni przekazać czy wnioski i konkluzje płynące ze stanowiska Strumienia „Blockchain i Kryptowaluty” w sprawie kierunków ew. prac legislacyjnych oraz działań regulacyjnych instytucji publicznych są dalej aktualnie i jaki jest stan prac.

Postulowano utworzenie dwóch podgrup do prac w ramach Grupy Roboczej, pierwszej ds. projektów krótkoterminowych, złożonej z przedsiębiorców i prawników, mającej na celu utworzenie ram prawnych dla tych technologii, drugiej ds. zderzenia technologii blockchain z regulacjami RODO, które w ocenie prawników, w tym mojej, wstrzymują rozwój ten branży. Dodatkowo zaproponowano powstanie forum, na którym mają być prezentowane nowo-powstałe, bądź będące w fazie rozwoju, projekty.

Polityka UE względem blockchain

Podczas spotkania omawiano także uczestnictwo Polski w Europejskim Partnerstwie Blockchain, powołanym deklaracją 22 państw członkowskich w kwietniu 2018 r. Partnerstwo ma być narzędziem współpracy między państwami członkowskimi UE przy tworzeniu europejskiej infrastruktury usług blockchain (EBSI), która będzie wspierać świadczenie transgranicznych cyfrowych usług publicznych z najwyższymi standardami bezpieczeństwa i prywatności. Obecnie Partnerstwo realizuje programy dotyczące:

  • transgranicznej certyfikacji dyplomów i kwalifikacji
  • identyfikatora VAT
  • akcyzy
  • autonomicznej tożsamości
  • rejestru plików związanych z audytem.

Jeszcze w lutym 2018 r. Komisja Europejska uruchomiła unijne Obserwatorium i Forum ds. Łańcucha Bloków, którego celem ma być eksponowanie najważniejszych postępów w dziedzinie technologii blockchain, wspieranie europejskich podmiotów oraz zwiększenie współpracy UE z zainteresowanymi stronami działającymi w tym obszarze. Warto zauważyć, że już od 2013 r. projekty związane z technologią łańcucha bloków finansowane są przez Komisję Europejską w ramach unijnych programów badawczych 7PR i „Horyzont 2020”. Do 2020 r. projekty oparte o technologię blockchain otrzymają od Komisji wsparcie finansowe w wysokości do 340 mln euro.

Więcej o unijnym podejściu do DLT i Blockchain możesz znaleźć w raportach w/w obserwatorium:

W ostatnim czasie także Parlament Europejski zainteresował się tematem przyjmując w październiku 2018 roku rezolucję w sprawie technologii rozproszonego rejestru i łańcuchów bloków, w której wskazał na możliwe zastosowania systemów DLT w wielu dziedzinach gospodarki, edukacji, systemie opieki zdrowotnej czy finansach. Jednocześnie w rezolucji tej Parlament zobowiązał Komisję Europejską m.in. do:

  • zbadania przypadków wykorzystania technologii DLT w zarządzaniu systemami opieki zdrowotnej,
  • opracowania europejskich ram prawnych w celu rozwiązania problemów mogących powstać w związku z nadużyciami i przestępstwami popełnianymi podczas wymiany przy użyciu technologii DLT w zakresie jurysdykcji,
  • zbadania możliwości stworzenia ogólnounijnej i inter-operacyjnej sieci, umożliwiającej wykorzystanie zasobów technologicznych instytucji oświatowych UE w celu przyjęcia tej technologii na potrzeby wymiany danych i informacji oraz uznawania kwalifikacji akademickich i zawodowych,
  • wspierania opracowania norm technicznych i przeprowadzenia analizy istniejących ram prawnych w poszczególnych państwach członkowskich w odniesieniu do możliwości egzekwowania inteligentnych umów tzw. smart contracts,
  • przeznaczenia środków finansowych na monitorowanie rozwiązań technologicznych, ocenianie zagrożeń technologicznych i wspieranie odporności na cyberataki lub awarie systemów oraz promowanie projektów dotyczących ochrony danych, które zapewniają zrównoważony charakter platform technologii DLT w ramach agendy Unijnego Obserwatorium ds. Łańcucha Bloków.

Porozumienie Ministerstwa Cyfryzacji i GPW

Grupa Robocza jest kolejnym podmiotem, który miałby wspomóc Ministerstwo w upowszechnieniu zastosowania rejestrów rozproszonych w polskiej gospodarce i administracji publicznej. W dniu 12 grudnia 2018 r. Ministerstwo Cyfryzacji i Giełda Papierów Wartościowych podpisały porozumienie na rzecz wykorzystania technologii blockchain na rynku kapitałowym. Współpraca z GPW wesprze działania Ministra Cyfryzacji w zakresie wdrażanie projektów cyfryzacji państwa wykorzystujących technologię blockchain.

Jak informuje GPW wśród najważniejszych priorytetów Ministra Cyfryzacji i GPW jest opracowanie standardów bezpieczeństwa w obrocie gospodarczym i w administracji publicznej, stworzenie środowiska testowego (sandbox), służącego ewaluacji nowych rozwiązań dla administracji publicznej i gospodarki, a także opracowanie wymagań dla rozwiązań, obejmujących tokenizację dokumentów, papierów wartościowych i praw, wspierających bezpieczeństwo i skuteczność obrotu gospodarczego oraz procesów w administracji.

Nowe przepisy podatkowe dla kryptowalut!

13 listopada br. Prezydent podpisał nowelę ustawy o podatku PIT, CIT i ordynacji podatkowej. Z dniem 1 stycznia 2019 r. wejdą w życie nowe przepisy regulujące opodatkowanie kryptowalut.

Najważniejszym uporządkowaniem kwestii prawnopodatkowych związanych z obrotem kryptowalutami będą zapisy stanowiące, że:

  1. wymiana pomiędzy walutami wirtualnymi, niezależnie od tego czy dokonywana na giełdzie, czy też jednostkowo pozostanie obojętna w podatku dochodowym,
  2. w trakcie roku podatnicy nie będą zobowiązani wpłacać zaliczek na podatek dochodowy.

Pozostałe przepisy przewidują, że:

  • od tego na czyj rachunek wydobywana jest wirtualna waluta zależeć ma sposób rozliczenia podatkowego ze związanych z nią transakcji;

W projekcie planuje się, że jeżeli kopacz będzie kopał tylko i wyłącznie dla siebie nie zapłaci on podatku dochodowego. Jednakże, w przypadku wykopywania kryptowalut na zlecenie osób trzecich wartość otrzymanych walut wirtualnych w ramach wynagrodzenia opodatkowana będzie jak wynagrodzenie za pracą (np. z tytułu umowy zlecenia). Opodatkowanie w ten sposób nie będzie zależeć od tego czy wynagrodzenie będzie wypłacone w walutach wirtualnych w całości czy w części. Uzyskany ze sprzedaży tak pozyskanych kryptowalut przychód będzie kwalifikowany jako przychód kapitałowy. 

  • przychody z obrotu kryptowalutami kwalifikowane będą jako przychody z kapitałów pieniężnych (zgodnie z art. 17 ustawy o PIT) lub zysków kapitałowych (art. 7b ustawy o CIT);

Do przychodów zaliczane będą przychody ze sprzedaży walut wirtualnych na giełdzie, w kantorze oraz na wolnym rynku, czyli przychody z wymiany waluty wirtualnej na środek płatniczy. Na równi ze sprzedażą walut wirtualnych traktowana będzie zapłata takimi walutami za towar, usługę lub prawo majątkowe niebędące walutą wirtualną oraz regulowanie innych zobowiązań walutą wirtualną. W tym przypadku, przychód z kapitałów pieniężnych będzie odpowiadał cenie zakupionego towaru lub usługi. Przyjęcie płatności przez przedsiębiorcę za towar/usługę w postaci waluty wirtualnej, traktowane będzie jak dwie umowy. Każda ze stron zawartej umowy będzie zarówno sprzedawcą, jak i nabywcą. Przychodem przedsiębiorcy ze sprzedaży np. towaru, będzie cena (wartość) tego towaru. Natomiast w momencie sprzedaży przez przedsiębiorcę tak pozyskanych walut (zapłaty nimi), powstały przychód kwalifikowany będzie do źródła przychodów z kapitałów pieniężnych (zysków kapitałowych).

  • przychody te nie będą łączone z innymi przychodami z kapitałów pieniężnych lub zysków kapitałowych;

Kwalifikacja do źródła przychodów – kapitały pieniężne dokonana zostanie nawet wtedy, gdy podatnik będzie osiągał przychody z obrotu walutami wirtualnymi w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Uwaga! Jednakże do źródła przychodów z obrotu walutami wirtualnymi nie będą zaliczane przychody podmiotów prowadzących giełdy walut wirtualnych, kantory walut wirtualnych.

  • dochody z operacji kryptowalutowych będą opodatkowane stawką 19%, a w deklaracji podatkowej należy przedstawić koszty poniesione na zakup kryptowalut, nawet jeśli nie zostały sprzedane;

Poniesiona strata z obrotu walutami wirtualnymi, nie będzie mogła być odliczona od innych dochodów podatnika, np. ze sprzedaży akcji, czy też z prowadzonej działalności gospodarczej.

  • kosztami podatkowymi będą udokumentowane wydatki na nabycie walut wirtualnych, poniesione w danym roku podatkowym, ale wyłącznie bezpośrednio związane z nabyciem i sprzedażą walut wirtualnych.

Wyłącza się z kosztów uzyskania przychodów ewentualnie poniesione wydatki związane z wymianą waluty wirtualnej na inną walutę wirtualną (np. opłaty, prowizje). Kosztami uzyskania przychodów nie będą też koszty finansowania zakupu walut wirtualnych (koszty pożyczek, kredytów itp.).

Jako, że obrót walutami wirtualnymi możliwy jest na różnych płaszczyznach (giełda polska, giełda zagraniczna, kantor, obrót prywatny), ustawa nie przewiduje wprowadzania przepisów obligujących określone podmioty do sporządzania informacji dla podatników oraz urzędów skarbowych o dokonanych w danym roku podatkowym transakcjach sprzedaży walut wirtualnych. W większości takich transakcji, dane nabywcy, zbywcy waluty wirtualnej nie są bowiem weryfikowane.

Przepisy ustawy stosować będzie się także do rozliczania kosztów uzyskania przychodów z odpłatnego zbycia waluty wirtualnej, jeżeli te koszty zostały poniesione i nierozliczone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, a więc przed dniem 1 stycznia 2019 r. Zgodnie z art. 16 ustawy w takim przypadku podatnik wykazywać będzie te koszty w pierwszym zeznaniu składanym po wejściu w życie ustawy, zaś warunkiem odliczenia tych kosztów będzie ich wykazanie w zeznaniu rocznym składanym za 2018 r. 

Czym jest kryptowaluta i jakie to ma znaczenie?

Czy jest to prawo majątkowe, dar ziemi czy jeszcze coś innego?

W ocenie prawników kryptowaluty są przede wszystkim elementami cyberprzestrzeni, tokenami cyfrowego protokołu, a nie konstrukcjami normatywnymi (np. prawami podmiotowymi), zatem trudno jest je wpasować w dostępne nam ramy prawne – tak: Jarosław Szewczyk, O cywilnoprawnych aspektach bitcoina, MOP rok 2018 numer 5 str. 243

Istnieją dwa główne poglądy na to, czym jest waluta wirtualna w systemie prawa prywatnego. Zgodnie z jednym z nich kryptowaluta to prawo majątkowe (tak: K. Zacharzewski, Bitcoin jako przedmiot stosunków prawa prywatnego, „Monitor Prawniczy”, 2014, nr 21/2014, Wydawnictwo C.H. Beck, s. 1132–1139), zgodnie zaś z drugim jest to samoistny przedmiot świadczenia w stosunku zobowiązaniowym (tak: M. Michna, Bitcoin jako przedmiot stosunków cywilnoprawnych, Warszawa 2018, s. 45. Są także tacy, którzy uważają kryptowalutę za swoisty dar ziemi* (skoro można ją wydobywać).

Zapytacie jakie znaczenie ma klasyfikacja kryptowalut do jednej z tych kategorii? Takie, że w przypadku uznania kryptowalut za prawa majątkowe obrót nimi podlegał będzie opodatkowaniu.

Za przyjęciem pierwszej z powyższych interpretacji optują oczywiście organy skarbowe z uwagi na konieczność zapłaty podatku od dochodów stanowiących przychód z praw majątkowych. Bliżej z tym stanowiskiem można zapoznać się czytając interpretacje Dyrektora Krajowej Izby Skarbowej (np. z dnia 9 marca 2018 r. o nr 0114-KDIP2- 2.4010.2.2018.1.AG, z dnia 5 stycznia 2018 r. o nr 0113-KDIPT2-3.4011.450.2017.1.AC, czy z dnia 24 listopada 2017 r. o nr 0114-KDIP3-1.4011.281.2017.1.EC).

W jednej z ostatnich interpretacji z dnia 10 sierpnia 2018 r. nr 0111-KDIB2-3.4010.86.2018.3.KK dyrektor KIS przeanalizował kazus spółki chcącej zacząć przyjmować płatności za swojej usługi poprzez zapłatę bitcoinem. Spółka zadała dyrektorowi KIS m.in. następujące pytania:

  1. Czy na gruncie ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2343 ze zm., dalej zwana: „UPDOP”) przyjęcie płatności za usługę/towar w formie kryptowaluty (np. BTC) traktowane jest jak zapłata w towarze (transakcja barterowa)?
  2. Jak należy ustalić wartość oraz moment powstania przychodu w związku z otrzymaniem płatności w formie kryptowaluty na gruncie UPDOP?
  3. Czy przychód ze zbycia kryptowaluty stanowi przychód z zysków kapitałowych, o którym mowa w art. 7b ust. 1 UPDOP w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2018 r.?

Odpowiadając na pytanie pierwsze dyrektor KIS uznał, że kryptowaluty nie są prawnym środkiem płatniczym, ale są prawem majątkowym, należy je więc zakwalifikować jako rodzaj dobra niematerialnego, będącego mieniem w rozumieniu Kodeksu cywilnego, zatem przyjęcie płatności w formie kryptowaluty (w tym BTC) należy traktować jako wymianę barterową, której przedmiotem jest z jednej strony prawo majątkowe w postaci określonej ilości kryptowaluty (np. 1 BTC), a z drugiej wyświadczenie usługi. W myśl art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1036 ze zm., dalej: „updop”) przychodem z odpłatnego zbycia rzeczy, praw majątkowych lub świadczenia usług jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie.

Moment uzyskania przychodu dyrektor KIS określił zgodnie z ogólnymi zasadami uzyskiwania przychodu, określonymi w art. 12 ust. 3a updop, a zatem datą powstania przychodu będzie dzień wydania towaru lub wykonania usługi albo częściowego wykonania usługi, jednak nie później niż dzień wystawienia faktury albo uregulowania należności.

Określając jak należy zakwalifikować przychód ze zbycia kryptowaluty  organ uznał je za przychody z innych źródeł, a nie za przychody z zysków kapitałach w myśl art. 7b ust. 1 updop.

Stanowisko to podziela także Ministerstwo Finansów, które w komunikacie z 5 kwietnia 2018 r. pn. Skutki podatkowe obrotu kryptowalutami w PIT, VAT i PCC wskazało, że dochody uzyskane ze sprzedaży lub zamiany kryptowalut, podlegają opodatkowaniu PIT na zasadach ogólnych.  Stanowisko to zostało niestety potwierdzone w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 6 marca 2018 r. (sygn. akt – II FSK 488/16), w efekcie którego uznaje się, że obrót walutą wirtualną na podstawie umowy sprzedaży lub zamiany powinien być przedmiotem podatku PCC. Na szczęście, jak pisałam w poprzednim wpisie, Ministerstwo Finansów zawiesiło pobór podatku od czynności cywilnoprawnych od umowy sprzedaży lub zamiany waluty wirtualnej  do dnia 30 czerwca 2019 r.

* Zgodnie z treścią opinii prawnej sporządzonej na zlecenie Polskiego Stowarzyszenia Bitcoina “waluta cyfrowa nie może być uznawana za prawny środek płatniczy, nie jest bowiem emitowana przez organ władzy publicznej. Określanie jej jako waluty cyfrowej, wirtualnej, kryptowaluty, czy jakiejkolwiek innej waluty jest akceptowalne jedynie w języku potocznym. Bliższymi wobec walut cyfrowych, w aspekcie jurydycznym, są dary ziemi takie jak np. bursztyn czy złoto, z tym zastrzeżeniem, że po wydobyciu stają się one rzeczą w rozumieniu art. 45 kodeksu cywilnego. Waluta cyfrowa jest zatem pierwotnym miernikiem wartości, który może posiadać atrybut środka umarzania zobowiązań, o ile strony tak postanowią. Oznacza to, że dłużnik może „uwolnić się” od zobowiązania za pomocą waluty cyfrowej tylko wówczas, gdy wierzyciel wyrazi zgodę na przyjęcie świadczenia w takiej postaci. Nikt nie ma obowiązku przyjęcia świadczenia w postaci waluty cyfrowej wbrew własnej woli”. Opcja ta jest korzystna dla podatników, bowiem uznanie krytowalut za dar ziemi powodowałoby, że od handlu kryptowalutami nie będzie naliczany żaden podatek.

Kryptowaluty, a podatek dochodowy, VAT i PCC – interpretacja Ministerstwa Finansów

Ostatnio zgłosiła się do mnie osoba hobbystycznie wydobywająca kryptowaluty. W ostatnim czasie wydobyła 20.000 sztuk altcoina Raven Coin (RVN). 1 Raven kosztuje dziś 0,14 zł. Górnik chciałby sprzedać wydobytą walutę.  Według jego wiedzy nie można odliczyć w kosztach uzyskania przychodu wydatków na komputer czy prąd. W związku z tym zapytał mnie czy będzie musiał zapłacić podatek dochodowy od całości uzyskanej ze sprzedaży kwoty, czy też będzie mógł sobie odliczyć poniesione na wykopywanie koszty? Czy sprzedając walutę kupujący będzie musiał zapłacić VAT oraz czy transakcja podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych?

Podatek dochodowy i koszty uzyskania przychodów

Osoby wydobywające hobbystycznie kryptowaluty nie mogą odliczyć sobie kosztów uzyskania przychodów ze sprzedaży kryptowaluty, nie zajmują się one bowiem tym w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Inaczej jest w przypadku osób prowadzących działalność związaną z wydobyciem lub obrotem kryptowalutami.

Niniejsza odpowiedź sporządzona została tylko i wyłącznie w oparciu o jedyne oficjalne stanowisko Ministerstwa Finansów zawarte w komunikacie z 5 kwietnia 2018 r. pn. Skutki podatkowe obrotu kryptowalutami w PIT, VAT i PCC dotyczące tej problematyki.

Przychód z obrotu kryptowalutami powstaje m.in. w przypadku: sprzedaży kryptowaluty (zamiany na walutę tradycyjną) lub zamiany kryptowaluty na inną kryptowalutę, towar lub usługę. Zdaniem MF przychód uzyskany ze zbycia wirtualnej waluty może podlegać pomniejszeniu o związane z nim koszty, jeśli są one:

  1. faktycznie poniesione w celu osiągnięcia przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodu, tzn. pozostają w związku przyczynowo-skutkowym z osiąganymi przychodami,
  2. nie zostały wymienione w art. 23 ustawy PIT, zawierającym katalog wydatków nieuznawanych za koszty uzyskania przychodów,
  3. odpowiednio udokumentowane .
    Będą to więc wydatki poniesione uprzednio na nabycie wirtualnych walut lub ich wykopanie, w tym na prąd i sprzęt komputerowy,
    ale nie w całości.

Zdaniem dyrektora Krajowej Izby Skarbowej odliczenie całości podatku VAT od zakupu sprzętu komputerowego na wytwarzanie kryptowalut nie jest możliwe – zob. interpretacja indywidualna nr 0111-KDIB3-3.4012. 122.2017.2.PK. Zdaniem dyrektora KIS :

nie można podatku VAT odliczyć w całości. Trzeba dokonać korekty wg struktury sprzedaży opodatkowanej do sprzedaży zw i tylko w wyliczonym procencie można odliczyć podatek VAT naliczony. To jest przypadek kiedy nie można konkretnego wydatku przypisać sprzedaży zwolnionej. W przypadku wydatków, które można przypisać sprzedaży zwolnionej VAT jest od razu nie do odliczenia.

W innej interpretacji organów skarbowych (nr 0115-KDIT2-3.4010. 351.2017.1.AW) organ odpowiadając m.in. na pytanie “Czy Spółka ma prawo obliczyć podatek VAT od zakupu komputerów obliczeniowych, a jeśli nie to czy nieodliczony podatek zwiększa wartość środka trwałego?”  uznał że:

można doliczyć nieodliczony VAT do wartości początkowej komputerów, która jest podstawą dokonywania odpisów amortyzacyjnych. Zgodnie z art. 16g ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych za cenę nabycia środka trwałego uważa się kwotę należną zbywcy, pomniejszoną o VAT, z wyjątkiem sytuacji, gdy przedsiębiorcy nie przysługuje prawo do jego odliczenia. A zatem nieodliczony VAT będzie kosztem uzyskania przychodów poprzez odpisy amortyzacyjne naliczane od wartości początkowej środków trwałych.

Wydatki na zakup kryptowalut powinny być ujmowane w kosztach uzyskania przychodów w momencie poniesienia wydatku, a więc z uwzględnieniem daty i ceny zakupu.

Do obliczenia zaliczki na podatek dochodowy należy zastosować zasady ogólne lub podatek liniowy, w zależności od tego jaki rodzaj rozliczenia zadeklarował podatnik.

Dochody z obrotu krytpowalutą zakwalifikowane do:

  • praw majątkowych opodatkowane są na zasadach ogólnych według skali podatkowej  i wykazywane w zeznaniu PIT-36, w części D.1. lub D.2.,w wierszu 7: Prawa autorskie i inne prawa, albo
  • pozarolniczej działalności gospodarczej, podlegają łączeniu z innymi dochodami z tego źródła przychodów. Wówczas dochód (stratę) z tego tytułu należy wykazać w zeznaniu:
    • PIT-36, jeżeli dla tego źródła przychodów wybrano formę opodatkowania na zasadach ogólnych według skali podatkowej,
    • PIT-36L, jeżeli dla tego źródła przychodów wybrano formę opodatkowania 19% stawką podatku.

Rozliczenie dotyczy całego roku podatkowego, jeżeli więc w jego trakcie kilkukrotnie zakupimy i sprzedamy kryptowaluty, należy doliczyć do siebie przychody z każdorazowej zamiany kryptowalut na złotówki oraz odliczyć od tego udokumentowane koszty przychodu.

VAT

Jeśli chodzi o VAT, to sprzedaż i wymiana kryptowaluty na walutę tradycyjną i odwrotnie, jak również wymiana jednej kryptowaluty na inną, o ile podlega opodatkowaniu VAT, korzysta ze zwolnienia z VAT w kraju wydobycia i nie podlega VAT w przypadku sprzedaży w ramach UE. Oznacza to także, że nie trzeba płacić VAT-u za czynności związane z wydobyciem kryptowalut. Wynika to z wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. wydanym w sprawie sprawie Hedqvist C-264/14, sygn. C-264/14 .

Skoro sprzedaż jednostek wirtualnej waluty za wynagrodzeniem to usługa zwolniona od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 7 ustawy o VAT, to nie ewidencjonuje się tego obrotu na kasie, a zatem nie trzeba też mieć kasy fiskalnej (dotyczy podmiotów, prowadzących działalność gospodarczą związaną z kryptowalutami, np. zaklasyfikowaną jako PKWiU 64.19.30.0 („Pozostałe pośrednictwo pieniężne”).

Zwracam jednak uwagę, że w przypadku sprzedaży kryptowaluty poza granice UE podatek VAT będzie można odliczyć jedynie na zasadzie art. 86 ust. 9 ustawy o VAT:

Podatnik ma również prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, o której mowa w ust. 2, jeżeli importowane lub nabyte towary i usługi dotyczą czynności zwolnionych od podatku na podstawie art. 43 zwolnienia podatkowe ust. 1 pkt 7 oraz pkt 37-41, wykonywanych na terytorium kraju, w przypadku gdy miejscem świadczenia tych usług zgodnie z art. 28b miejsce świadczenia usług na rzecz podatnika lub art. 28l miejsce świadczenia usług na rzecz podmiotów spoza terytorium UE jest terytorium państwa trzeciego lub gdy usługi dotyczą bezpośrednio towarów eksportowanych, pod warunkiem że podatnik posiada dokumenty, z których wynika związek odliczonego podatku z tymi czynnościami.

PCC

W w/w komunikacie MF wskazano, że umowa sprzedaży oraz zamiany kryptowaluty, przez to, że MF uznaje krytoptowalutę za prawo majątkowe (w mojej ocenie nie jest to wiążące stanowisko w przedmiocie statusu kryptowakuty na gruncie cywilnoprawnym) transakcja z jej udziałem powinna podlegać opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC). 

Jest to o tyle nietrafne stanowisko, że w rzeczywistości rynkowej obrotu walutami wirtualnymi na giełdach, w której użytkownicy zawierają kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt transakcji miesięcznie, konieczność zapłaty 1% PCC od każdej takiej transakcji pozbawiłaby taką działalność ekonomicznego uzasadnienia, bowiem zarobek na takiej ilości transakcji może wynieść mniej niż kilka złotych, zaś zgodnie z prawem 1% podatek należałoby zapłacić od każdej z nich.

Problem miałyby także urzędy skarbowe, które zostałyby zarzucone setkami, jak nie tysiącami druków PCC-3. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że bardziej zaawansowani traderzy, korzystający z botów transakcyjnych, potrafią miesięcznie przeprowadzić nawet kilka milionów transakcji. Przykładowo gdy w danym miesiącu trader wykona np. 10 transakcji, które bot rozbije na 100 mniejszych, to trader miałby do wypełnienia 1000 deklaracji PCC-3. Od każdej trzeba byłoby zapłacić 1% podatku, co przy tej skali obrotu może oznaczać, że niezależnie od tego czy zarobiliśmy czy nie kwotę 100 zł, to należny podatek PCC mógł wynieść nawet 1 milion zł.

W związku z faktem, że wadliwość tego rozwiązania została dostrzeżona przez ustawodawcę Ministerstwo Finansów czasowo zawiesiło jego egzekwowanie wydaniem stosownego rozporządzenia.

W rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 11 lipca 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1346) w sprawie zaniechania poboru podatku od czynności cywilnoprawnych od umowy sprzedaży lub zamiany waluty wirtualnej zarządzono zaniechanie poboru podatku od czynności cywilnoprawnych od podatników nabywających w drodze umowy sprzedaży lub zamiany walutę wirtualną do dnia 30 czerwca 2019 r.

Do tego czasu podatek PCC od wykopanych i sprzedanych bitcoinów nie będzie zatem naliczany.

Kryptoboom

Pod koniec 2017 r., w świecie handlu wirtualnymi walutami nastąpił boom – rzesze amatorów, spekulantów, instytucji inwestycyjnych czy funduszy hedgingowych zaczęły masowo zawierać transakcje. Co ich przyciągnęło? Niechybnie była to wizja szybkiego zysku, spowodowana znaczącym wzrostem kursu wszystkich kryptowalut. Ruch na rynku walut wirtualnych był tak widoczny, że nawet osoby w ogóle nie znające się na walucie opartej o blockchain dały wciągnąć się do gry o wielkie pieniądze.

Dla przykładu kryptowaluta Bitcoin w najlepszym momencie osiągnęła kapitalizację na poziomie prawie 20 000$, podczas gdy 12 miesięcy wcześniej kosztowała niewiele ponad 1000$. Dla porównania przeciętna lokata bankowa gwarantuje zysk ok. 2% rocznie, co jak sami widzicie wypada przy 2000% zysku dość blado. To jednak nie ta kryptowaluta odnotowała największy wzrost. Choć wszyscy amatorzy zachłysnęli się wizją zarobku na wzroście ceny osławionego Bitcoina dla porównania altcoin NEM dał stopę zwrotu na poziomie 8662%, Ethereum – 4297%, Ripple – 3415%, a Litecoin  zakończył rok 2017 z wynikiem  1725%.

Dane rynkowe wskazują, że większość nowo przybyłych zakupowiczów wybrała co do zasady inwestycję w Bitcoina, choć nie brakowało wśród nich także osób zainteresowanych Ethereum czy Ripple oraz innymi drugoligowymi walutami. Jednak czy kupujący zastanawiali się  czym w ogóle jest kryptowaluta w polskim lub europejskim systemie prawnym albo jak rozliczyć transakcję jej dotyczącą?

Z technicznego punktu widzenia kryptowaluta, czyli tzw. waluta kryptograficzna stanowi:

rozproszony system księgowy bazujący na kryptografii, przechowujący informację o stanie posiadania w umownych jednostkach. Stan posiadania związany jest z poszczególnymi węzłami systemu („portfelami”) w taki sposób, aby kontrolę nad danym portfelem miał wyłącznie posiadacz odpowiadającego mu klucza prywatnego i niemożliwe było dwukrotne wydanie tej samej jednostki.

Kryptowaluta jest szczególnym przypadkiem waluty wirtualnej. Kryptowaluty nie są przez większość państw uznawane za jednostki walutowe, środki płatnicze czy pieniądze elektroniczne.

Definicji legalnych próbujących odpowiedzieć na pytanie “Czym jest kryptowaluta?” nie brakuje zarówno w prawie unijnym, jak i w polskim, są to jednak definicje negatywne. Oznacza to, że nie odpowiadają one na pytanie „Czym jest wirtualna waluta?” a raczej próbują odpowiedzieć na pytanie czym taka waluta „nie jest”. Generalnie wyróżnić można takie cechy kryptowalut, jak:

  • nie emitowane ani gwarantowane przez bank centralny lub organ publiczny,
  • nie powiązane z walutą prawnie obowiązującą,
  • nie posiadanie prawnego statusu waluty lub pieniądza.

Waluty te, stanowiące cyfrowe odwzorowanie wartości, są jednak akceptowane przez osoby fizyczne i prawne jako środek wymiany i mogą być przekazywane, przechowywane lub sprzedawane drogą elektroniczną.

W polskim systemie prawnym status kryptowalut reguluje art. 2 ust. 2 pkt 26 nowej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Zgodnie z nim kryptowaluta:

  • nie jest prawnym środkiem płatniczym emitowanym przez NBP,  inne banki lub organy administracji publicznej,
  • międzynarodową jednostką rozrachunkową ustanowioną przez organizację międzynarodową i akceptowaną przez poszczególne kraje należące do tej organizacji lub z nią współpracujące,
  • pieniądzem elektronicznym w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych,
  • instrumentem finansowym w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi,
  • wekslem ani czekiem
  • ale jest wymienialna w obrocie gospodarczym na prawne środki płatnicze i akceptowane jako środek wymiany, a także może być elektronicznie przechowywane lub przeniesione albo może być przedmiotem handlu elektronicznego.

Ale jak powyższe definicje mają się do zwykłej cywilistyki? Czym tak naprawdę są kryptowaluty w ujęciu prawnym? Czy uznanie, że są to prawa majątkowe może powodować konsekwencje podatkowe?

O tym w następnym wpisie.